کد مطلب:62597 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:151
از آن جا كه افراد دارای مقام ها، موقعیت ها و جایگاه های گوناگونی از نظر اجتماعی، سیاسی و اقتصادی هستند، چه بسا توقعات آنان به تناسب این موفقیت تفاوت پیدا كند؛ و ارزیاب نیز تحت تأثیر این عوامل قرار گیرد؛ در نتیجه به جای ارزیابی دقیق و صحیح عملكرد وی، بر مبنای یك دید كلی كه نسبت به او وجود دارد، عملكرد او مورد ارزیابی قرار بگیرد. ممكن است فردی كه دارای مقام و منزلت بزرگی بوده و از شرافت برخوردار است با انجام دادن كاری كوچك و كم ارزش توجه ارزیاب را به خود جلب كرده، و او كار كوچك و كم ارزش او را بزرگ و پر ارزش تلقی كند. بالعكس ممكن است كه دارای مقام و منزلت چندانی نیست كاری بزرگ است و پرارزش انجام بدهد؛ ولی ارزیاب بر اساس شخصیت و مقام او كار بزرگ و پر اهمیت او را كوچك و كم ارزش ارزیابی نماید. امام علی (ع ) این نكته مهم را به مالك اشتر متذكر شده و او را از انجام این گونه ارزیابی ها به شدت نهی كرده است. آن حضرت می فرماید: ولا یدعونك شرف امریء الی ان تعظم من بلائه ما كان صغیرا، ولا ضعة امریء الی ان تستصغر من بلائه ما كان عظیما؛[1] و همانا شرافت و آبروی كسی باعث نشود كه كار كوچك و كم ارزش او را بزرگ و پرارزش بشماری، و حقارت و كوچكی كسی موجب نگردد كه خدمت پر ارج او را كوچك به حساب آوری! . بر این اساس، هنگام ارزشیابی كاركنان نباید شخصیت آن ها بر ارزیابی آنان تأثیر گذاشته و مانع ارزشیابی صحیح و دقیق از عملكرد و توانایی های آن ها شود. امام علی (ع ) در ارزیابی نیروها و كارگزاران خویش به این نكته توجه داشت، و هنگام ارزیابی عملكرد كارگزاران، آنان را بدون در نظر گرفتن شخصیت آن ها مورد سنجش و ارزیابی قرار می داد. از نمونه های بارز این مسأله، ارزشیابی كار كمیل است. كمیل یكی از اصحاب خاص و از دوستان و یاران نزدیك حضرت، و دارای مراتب و درجات بالای معنوی بود. دعای معروف كمیل كه حضرت علی (ع ) به او تعلیم داده، بیانگر شخصیت ممتاز معنوی وی، و میزان عنایت خاص امیر مؤ منان (ع ) به او است. زمانی كه كمیل از طرف آن حضرت، فرماندار شهر هیت بود، لشكر دشمن هنگام عبور از آن منطقه به غارت آن شهر پرداخت، در حالی كه كمیل در همان زمان به منطقه قرقیسیا حمله كرده بود. امام علی (ع ) وقتی از این رخداد با خبر شد، بلافاصله نامه ای به او نوشت و او را این گونه سرزنش كرد: اما بعد فان تضییع المرء ما ولی و تكلفه ما كفی لعجز حاضر ورأی متبر. و ان تعاطیك الغارة علی اهل قرقیسیا و تعطیلك التی ولیناك- لیس بها من یمنعها و لا یرد الجیش عنها- لرأی شعاع. فقد صرت جسرا لمن اراد الغارة من اعدائك علی أولیائك غیر شدید المنكب و لا مهیب الجانب و لا ساد ثغرة ولا لعدو شوكة ولا مغن عن اهل مصره ولا مجز عن امیره؛[2] اما بعد: سستی انسان در انجام دادن آن چه بر عهده او گذاشته شده، و اصرار او بر انجام دادن آنچه وظیفه او نیست، ناتوانی روشن و نظریه باطل و هلاك كننده است. تو، به اهل قرقیسیا حمله كرده ای؛ولی مرزهایی كه حفظش را بر عهده تو گذارده ایم، بی دفاع رها ساخته ای. این كار، یك فكر نادرست و بیهوده است. تو در حقیقت، پلی شده ای برای دشمنانی كه می خواهند بر دوستانت دست، غارت بگشایند، نه بازوی توانایی داری، نه هبیت و ترسی در دل دشمن ایجاد می كنی؛نه مرزی را حفظ می كنی؛نه مرزی را حفظ می كنی و نه شوكتی دشمنی را در هم می شكنی؛نه اهل شهر و دیارت را كفایت می كنی و نه امیر و پیشوایت را از دخالت در آن جا بی نیاز می سازی. این نامه گویای آن است كه شخصیت والای كمیل، در ارزیابی حضرت علی (ع ) از عملكرد وی تأثیر نداشته و باعث نشده است كه آن حضرت، عملكرد ضعیف كمیل را در فرمانداری، قوی ارزیابی نماید. نمونه دیگری در این زمینه ارزیابی عملكرد محمد بن ابوبكر است. محمد پسر ابوبكر و پسر خوانده امام علی (ع ) بوده و در دامان آن حضرت بزرگ شده بود. وقتی كه محمد، استاندار مصر شد، آن حضرت به خاطر عملكرد نسبتا ضعیف وی، و وجود فردی قوی تر و شایسته تر از او یعنی مالك اشتر، محمد بن ابوبكر را از استانداری مصر، عزل، و مالك اشتر را جایگزین او نمود. از این جریان دو نكته مهم می توان استفاده كرد: 1- حضرت (ع ) همواره مراقب اعمال و رفتار كارگزاران خود بوده و عملكرد آنان را به دقت مورد ارزشیابی قرار می داده است. به طوری كه اگر فردی در انجام دادن وظیفه كوتاهی می كرد یا ضعفی از خود نشان می داد، فرد بهتر و شایسته تری را جایگزین او می نمود. 2- در ارزیابی آن حضرت از اعمال و رفتار كارگزاران، شخصیت آنان و نیز میزان دوستی و محبت به آن ها، هیچ تأثیری نداشت، و تنها بر اساس عملكردشان ارزیابی می شدند.
از مشكلاتی كه ارزشیابی درست و مطلوب را تهدید می كند تأثیر شخصیت فرد بر ارزشیابی اوست. هر گاه ارزیاب بخواهد بر اساس، برداشت ها و تصورات كلی خود از فرد مورد ارزیابی، او را ارزیابی كند، بروز این مشكل بسیار محتمل است.